Begin november 2021, zal de Uta-Wie? - In de voetsporen van onze beschermheilige Uta van Naumburg", het jaarlijkse project van de Uta-school ging van start in de Dom van Naumburg. De leerlingen van de vierde klas kregen eerst een rondleiding door de kathedraal met de nadruk op de beroemde stichterfiguur. Dit werd gevolgd door het project "Uta. Welgesteld." in de KinderDomBauhütte. Is de mooiste vrouw van de Middeleeuwen ook een mode-icoon? De elegante draperie en de vloeiende beweging van haar kledingstukken doen Uta verbazingwekkend levend lijken, alsof de Naumburgse Meester haar midden in de beweging heeft versteend. De kleding van de twaalf schenkers in het westkoor vertelt de kinderen veel over het dagelijks leven in de late Middeleeuwen. De kinderen van de Uta-school konden de kledingstukken het best op een kleedfiguur bekijken en zij werden zelf middeleeuwse modeontwerpers en hielpen Uta bij het kleden.
Het doel van het project is om via rondleidingen, lezingen, creatieve workshops, schrijfworkshops en internetonderzoek de beschermheilige van de Uta-school te leren kennen en haar op een blijvende manier te visualiseren in een Uta-extra en een permanente tentoonstelling in de Uta-school. De samenwerkingspartners van het project zijn de stadsbibliotheek, de AuH, de Boedecker Kring en de Vereinigte Domstifter. Het project wordt volledig gefinancierd door het Ministerie van Onderwijs via het "Creatief Potentieel" van Saksen-Anhalt.
Het hoofd van het domarchief en de bibliotheek, Matthias Ludwig, beantwoordde voor de Uta-school vragen over Uta van Naumburg, bijvoorbeeld "Wie was Uta van Naumburg?", "Hoe leefde Uta?" en "Wat is schoonheid?" op een kindvriendelijke manier.
Uta uit Naumburg
Wie was Uta van Naumburg?
Het is de beroemdste van de twaalf schenkersfiguren van de Naumburgse kathedraal. Alle schenkersfiguren zijn rond het midden van de 13e eeuw door de meester van Naumburg, een beroemde steenbeeldhouwer uit zijn tijd, van zandsteen gemaakt. Zij bevinden zich in het westkoor van de Dom van Naumburg en behoren tot de belangrijkste beeldhouwwerken van de Middeleeuwen in Duitsland.
Gemaakt van steen en toch levend?
Alle 12 figuren zijn heel verschillend afgebeeld en verschillen niet alleen in hun kleding en wapens. Oorspronkelijk waren deze beelden beschilderd met een bijzonder felle kleur verf. Het bijzondere aan deze levensgrote figuren is vooral de levendigheid van hun gezichten en bewegingen. Ze laten de kijker meteen zien wat voor karakter deze mensen gehad moeten hebben. Het was ongewoon en iets heel bijzonders voor die tijd om wereldlijke personen af te beelden in plaats van heilige.
Wat was de reden voor deze eer?
Donateurs zijn mensen die delen van hun eigendom of land hebben geschonken om kerken te bouwen. Deze schenkers werden later afgebeeld om hen te gedenken en te eren. De Naumburgse schenkers waren edellieden uit de Middeleeuwen die een groot deel van hun rijkdom schonken voor de bouw van de Naumburgse kathedraal. Daarom werden zij als beeldhouwwerken afgebeeld in het westelijk koor van de Naumburgse kathedraal. De grootste weldoeners waren de broers Ekkehard en Hermann, beiden markgraven van Meissen, met hun echtgenotes Uta en Reglindis. Op die manier konden de belangrijkste weldoeners van de kerk ook na hun dood bij kerkelijke feestelijkheden worden bedankt. Maar zij dienden ook als voorbeeld voor andere weldoeners: want zij die de Kerk zo gul steunden, waren verzekerd van een plaats in de hemelse gewesten na hun dood en de daaropvolgende periode van zuivering in het vagevuur (niet te verwarren met de hel!). Hoe meer goede daden iemand deed in het leven of hoe meer men doneerde aan de kerk, hoe korter de tijd in het vagevuur. Maarten Luther bekritiseerde later deze vorm van aflaatverkoop, d.w.z. het gebruik van giften om zich uit de eeuwige verdoemenis in de hel te kopen.
Hoe leefde Uta?
De naamgeefster van onze school is eigenlijk Uta von Ballenstedt. Ze is geboren rond het jaar 1000. Zij stamde uit een welgestelde en invloedrijke familie van hoge adel en behoorde tot het hof van de keizer. Zij bracht de eerste jaren van haar leven door op het voorvaderlijk kasteel van haar ouders, de graven Adalbert en Hidda van Ballenstedt. Uta leerde waarschijnlijk lezen en schrijven, maar ook hoofse manieren en dansen in het klooster van Gernrode. In 1026 was Uta getrouwd met Ekkehard II, Markgraaf van Meissen. In die tijd was het gebruikelijk om huwelijken te sluiten om de macht te vergroten of de vrede te bewaren. Meisjes werden huwbaar geacht op de leeftijd van 12 jaar. Liefdeshuwelijken tussen edelen waren in de Middeleeuwen niet gebruikelijk, maar er waren ook zeer gelukkige paren (zoals Elisabeth en Ludwig van Thüringen). Terwijl Ekkehard weg was op oorlogscampagnes of in de buurt van de koning, verbleef Uta in Nuwenburch in Naumburg. Zij stierf op 23 oktober 1045, de doodsoorzaak is niet bekend. Uta werd begraven in de kathedraal van Naumburg onder het altaar van het kruis. Haar bruidsschat ging naar het klooster van Gernrode. Een jaar later, in 1046, stierf ook haar man Ekkehard. Haar hele bezit en rijkdom werd door de keizer aan Naumburg geschonken omdat zij geen kinderen had.
Wat is schoonheid?
Uta en Ekkehard waren dus al meer dan 200 jaar dood toen zij tussen 1243 en 1250 door de Naumburgse Meester werden geschapen. De Naumburgse Meester wist dus niet hoe de echte donoren eruit hadden gezien. Er waren geen foto's in die tijd. Maar geschilderde afbeeldingen, d.w.z. schilderijen, waren in die tijd ook niet gebruikelijk. Dus creëerde hij de sculpturen volgens zijn eigen verbeelding. Hij schilderde Uta af als een mooie vrouw omdat zij edel, vroom en een gulle weldoenster was. De Naumburgse Meester was een belangrijke kunstenaar in zijn tijd en zeer modern in die tijd. Hij "kleedde" Uta dus ook volgens de huidige mode van de Hoge Middeleeuwen rond 1243 en niet volgens de trend van de Vroege Middeleeuwen rond 1043 tijdens Uta's leven!
Zij is zeer elegant afgebeeld door haar hoofdtooi en de opstaande kraag. Zij draagt een vergulde bonnet met daarboven een prachtige kroon van lelies met edelstenen. Het zogenaamde geven is een band van linnen die onder de muts doorloopt en om haar oren en kin wordt gelust. Het toont aan dat zij gehuwd was, want dit lint was sinds de 12e eeuw alleen gebruikelijk voor gehuwde vrouwen. Het haar wordt in een vlecht gevlochten, slechts een kleine krul steekt uit het uiteinde. Uta draagt een rode mantel met een gouden zoom en groene bontrand. Zij draagt ook een mouwtuniek versierd met gouden borduurwerk aan de halslijn. Deze tuniek met mouwen reikt tot op de grond, zodat alleen de punten van haar leren schoenen te zien zijn. Onder de tuniek draagt zij een slipdress met lange mouwen, maar alleen de rode manchetten zijn zichtbaar. Alles wordt bij elkaar gehouden door een prachtige broche op haar borst. Ze houdt haar kraag vast met haar rechterhand, half haar gezicht beschermend. De plooien van haar jas reiken tot aan de vloer. De linkerhand met de trouwring trekt het andere deel van de mantel naar haar toe.
Deze nobele vrouw lijkt zichzelf te beschermen en toch toont ze zich waardig en soeverein. Waar probeert ze zich tegen te beschermen? Naast haar houdt markgraaf Ekkehard II van Meissen zijn zwaard stevig en vastberaden vast. Zijn blik is net zo vastberaden. Hij is een man die ook zijn wil kan doen gelden. Ekkehard heeft zelfvertrouwen en kracht, die hij nodig heeft voor zijn taken in de oorlog en aan het koninklijk hof.
Uta von Naumburg wordt beschouwd als de mooiste vrouw van de Middeleeuwen. De Naumburgse fotograaf Walter Hege maakte in de jaren 1920 legendarische zwart-witfoto's van Uta, waardoor zij als een icoon het ideaalbeeld van de Duitse vrouw werd. Deze foto's hingen in elke meisjeskamer in die tijd en Uta werd een populaire voornaam. Haar schoonheid scheen zelfs tot in Hollywood. Walt Disney gebruikte het portret van Uta von Naumburg als model voor de tekening van de boze stiefmoeder van Sneeuwwitje in zijn tekenfilm "Sneeuwwitje en de zeven dwergen" (uit 1937). Daarom zijn haar gelaatstrekken ook vandaag nog bekend bij miljoenen mensen.
